Reitsma, Egbert

20 juni 2011

* Ulrum 19 januari 1892 - † Glimmen 19 juni 1976

Op 19 juni 1976 overleed de architect Egbert Reitsma te Glimmen. Hij werd vooral bekend als architect van een zeer groot aantal gereformeerde kerkgebouwen. Deze gebouwen laten zien hoezeer hij verwant was aan de stijl van de “Amsterdamse School”. Egbert Reitsma werd op 19 januari 1892 geboren als zoon van de aannemer-architect Lammert Reitsma te Ulrum. Bij zijn vader deed hij de eerste praktijkervaringen op.

1908-1910

In 1908 begon hij met tekenlessen op de Academie Minerva in Groningen en bij de Groninger architect Lucas Drewes.

1910-1917

Bij Jacob London, architect en kunstschilder in Hilversum, ging hij in 1910 in opleiding en bleef tot 1917 bij hem als medewerker. London werd als architect vooral bekend om zijn ontwerpen van romantische villa’s.

1917-1920

Van 1917 tot 1920 vervolgde hij als medewerker zijn opleiding bij de Rotterdamse architect Willem Kromhout, die onder andere bekendheid genoot vanwege de bouw van het American Hotel te Amsterdam. Zijn expressieve gebruik van baksteen heeft Reitsma sterk beïnvloed. Reitsma heeft bij “zijn” gebouwen veel gebruik gemaakt van de zogenaamde mondsteen. Mondsteen is de baksteen, die het dichtstbij de vuurhaard ligt en door de hoge temperatuur enigszins krom trekt en gesinterd (begin van smelten) wordt. Bovendien bezat de steen een rijke donkere kleurschakering, die met de diepliggende voegen en het metselwerk patronen opleverden, die voor Reitsma’s gebouwen zeer karakteristiek werden.

In 1920 keerde Reitsma terug naar Groningen om dan als zelfstandig architect aan de slag te gaan.

De Ploeg

Opgeleid aan de Academie Minerva en in contact met een aantal kunstenaars van de kunstenaarsvereniging “De Ploeg”, sloot Reitsma zich in 1922 ook aan bij “De Ploeg”. Hij nam in dat kader deel aan verschillende exposites met zijn bouwkundige aquarelschetsen, zijn aquarellen van kerkinterieurs en zijn ontwerpen van kerkgebouwen. Hij bleef lid tot 1938, is in 1922 korte tijd vice-voorzitter geweest en daarna van 1922-1923 secretaris. Vanzelfsprekend sloot Reitsma zich ook aan bij de Vereniging tot Bevordering der Bouwkunst.

Kerken

Een dertigtal gereformeerde kerken rolden van zijn tekentafel. Indrukwekkend zijn de gereformeerde kerk van Andijk uit 1930, in West-Friesland ook wel “ de gereformeerde kathedraal” genoemd en de gereformeerde kerk van Appingedam uit 1928, die als rijksmonument is erkend. Beide kerken symboliseren duidelijk hoe de “ kleine luyden” uit de Doleantietijd (1886-1892) met hun bescheiden kerkgebouwen zich emancipeerden. Juweeltjes van kleine kerkgebouwen in zijn oevre treffen we ook aan, zoals die te Onnen (gem. Haren) uit 1953.

Andere gebouwen

We doen Reitsma tekort wanneer we hem alleen zien als architect van kerkgebouwen, hoe groot hun aandeel in zijn werk ook is geweest. Van zijn tekentafel kwamen ook verschillende villa’s, landhuizen, blokwoningen, boerderijen, bejaardenhuizen en bedrijfspanden. Zeer opvallend is aan de Stationsweg van Zuidlaren het Noordersanatorium en de daarbij behorende dokterswoning uit 1935. Reeds eerder was Reitsma in Zuidlaren al betrokken geweest bij de verbouwing en vernieuwing van onderdelen en paviljoens van de al sinds 1895 bestaande psychiatrische instelling Dennenoord aan de zuidzijde van de Stationsweg. Om meer mogelijkheden te hebben voor opvang werd besloten het Noordersanatorium te bouwen, waartoe Reitsma als architect de opdracht kreeg. De bekende tuinarchitect Jan Vroom ontwierp de bij het sanatorium behorende tuin.
Het sanatorium moest tijdens de Duitse bezetting voor de bezetter worden ontruimd en werd na 1945 nog een tijd gebruikt als districtsgevangenis van politieke delinquenten. Tot 1975 was het weer in gebruik als psychiatrisch ziekenhuis, maar werd geleidelijk verlaten, toen inzichten en eisen op het gebied van de psychiatrie veranderden. Een grondige renovatie werd te kostbaar. De overname van het Noordersanatorium door Pharma Bio-Research International B.V. betekende een grondige restauratie van gebouwen en tuin, zodat dit werk van Reitsma behouden kon blijven.

In Zuidlaren is Reitsma ook betrokken geweest bij de bouw van de kazerne in 1939, waarvan overigens alleen nog het poortgebouw resteert. Even buiten Zuidlaren, aan de weg naar De Groeve, bevindt zich het Pompgebouw van de Provinciale Groninger Waterleiding Maatschappij. Het is één van de twee pompgebouwen van Reitsma’s tekentafel en werd gebouwd in 1966. Het eerste pompgebouw met bijgebouwen en dienstwoning staat te Nietap en stamt uit 1958. Een kantoorgebouw op de Grote Markt, hoek Kreupelstraat in Groningen, treft door de hoog aangebrachte sculptuur van St. Maarten. Helaas heeft dit werk van Reitsma een aantal bouwkundige verminkingen ondergaan.

Gedurende de jaren 1940-1945 heeft Reitsma zich volledig geworpen op het kunstschilderen. Zijn bouwactiviteiten stonden in die periode stil.

Een centrum?

Nu, door het samengaan van de grote protestantse kerken en de terugloop van het ledenaantal van die kerken, kerkgebouwen moeten worden afgestoten, zou het te wensen zijn, dat één van zijn kleinere kerkgebouwen beschikbaar kwam voor een permanente tentoonstelling over deze architect en zijn oeuvre.

Reitsma werd begraven op begraafplaats de Eshof te Haren. Van het poortgebouw met aula en dienstwoning van deze begraafplaats is Reitsma’s leermeester Drewes nog de architect geweest.