De bevrijding van Nederland begon daadwerkelijk op 12 september 1944 in Mesch. De volgende dag zouden Amerikaanse troepen de aanval op Maastricht inzetten en half september waren de geallieerden opgerukt tot de Siegfriedlinie in Duitsland. De opmars stokte in Limburg echter bij Susteren. Het dorp zou een paar maanden in de frontlinie liggen, waardoor een groot deel van het noorden van de provincie bezet gebied bleef. Pas in januari 1945 zouden de geallieerde troepen doorstoten en op 10 maart was de frontlinie opgeschoven naar Düsseldorf. Hoewel Limburg op dat moment al was bevrijd, duurde de oorlog nog voort en waakzaamheid bleef dan ook geboden.
Bewakingstroepen
Vlak voor het begin van de bevrijding werden op 5 september 1944 bij Koninklijk Besluit de Binnenlandse Strijdkrachten opgericht, een bundeling van de drie belangrijkste verzetsorganisaties: de Ordedienst (OD), de Landelijke Knokploegen (LKP) en de Raad van Verzet (RVV). De Binnenlandse Strijdkrachten waren onderverdeeld in Stoottroepen en Bewakingstroepen. De Stoottroepen bestonden uit leden van het gewapende verzet, terwijl de Bewakingstroepen op aanwijzing van het Militair Gezag of geallieerden bewakings- en patrouilletaken uitvoerden. In Zuid-Limburg maakte de 20-jarige Jozef Saive, roepnaam Jeu, onderdeel uit van het peloton Gulpen van de Bewakingstroepen. De taak van deze groep was onder andere de grenzen met Duitsland en België te bewaken.
Franz Oppenhoff
In maart 1945 was de Duitse stad Aken al een half jaar bevrijd van de nazi’s. Na een korte belegering hadden Amerikaanse troepen op 21 oktober de stad ingenomen en tien dagen later werd de Duitse advocaat Franz Oppenhoff door de geallieerden aangesteld als burgemeester. Oppenhoff was politiek onbezwaard en had in september nog voor de Gestapo naar het Belgische Eupen moeten vluchten. Zijn aanstelling als burgemeester was op voordracht van de bisschop van Aken. Oppenhoff bleek een conservatief katholiek die weinig democratisch te werk ging en het duurde niet lang voor de kritiek vanuit de Amerikaanse bezetter zou aanzwellen. Een ontslag hing in de lucht, maar werd ingehaald door een geheime operatie die uitgevoerd werd door nazi’s.
Unternehmen Werwolf
Voor Heinrich Himmler, de gevreesde leider van de SS, was Franz Oppenhoff een vijand van nazi-Duitsland en hij wilde dan ook een voorbeeld stellen. Zijn dood zou bovendien goede propaganda zijn om het Duitse volk een hart onder de riem te steken. Zo dacht Himmler tenminste. In 1944 had hij Unternehmen Werwolf opgestart, wat moest leiden tot een organisatie van nationaalsocialistische strijders die achter de vijandelijke linies aanslagen zouden plegen op geallieerde troepen. Het werd echter geen groot succes, ook niet nadat Joseph Goebbels de organisatie positioneerde als een guerrillagroepering. Een aantal aanslagen heeft de eenheid wel op haar naam staan, waaronder de aanslagen op de burgemeesters van de Duitse steden Aken en Meschede op 25 en 28 april 1945.
Een fatale ontmoeting
De geplande moordaanslag op Oppenhoff kreeg de naam Unternehmen Karneval. Op 20 maart steeg vanaf Duits grondgebied een op de Amerikanen buitgemaakte B-17 bommenwerper op. Het vliegtuig droeg nog steeds de Amerikaanse sterren op romp en vleugels en kon daardoor ongehinderd het geallieerd luchtruim binnenvliegen. Boven het Limburgse Malensbos en het Schimperbos sprongen zes getrainde leden van Werwolf uit het vliegtuig, onder hen vier SS’ers, een 16-jarige Hitlerjugend-soldaat en een 23-jarige leidster van de vrouwelijke tak van de Hitlerjugend. Die dag stond de jonge Jeu Saive op wacht bij de grenspost Wolfhaag ten zuiden van Vaals. Tijdens zijn controleronde tussen 5 en 6 uur zou hij zijn vriendin Tiny ontmoeten. Juist toen hij met haar stond te praten, zag Jeu de zes Duitsers lopen. Hij vroeg zijn vriendin om hulp te halen en ging zelf achter de Duitsers aan. Er volgde een schotenwisseling, waarbij Jeu werd getroffen in zijn knie, lies en rechterkant van de borst. Even later arriveerden zijn te hulp geroepen collega’s en vervoerden de zwaargewonde Jeu naar het grenskantoor. Daar werd een dokter gebeld die een kwartier later arriveerde. De hulp mocht echter niet meer baten, om negen uur stierf Jeu Saive.
De Duitsers waren intussen spoorloos en zouden in de dagen daarna Aken weten te bereiken. Op Palmzondag, 25 maart, werd Oppenhoff doodgeschoten op de stoep van zijn woning. Op de vlucht kwam bij gevechten één van de daders om en raakten drie anderen gewond, de andere twee wisten te ontkomen. Frans Oppendorf werd begraven in het familiegraf op de Aachener Ostfriedhof en in 1999 toegevoegd aan het Duitse Martyrologium van de Twintigste Eeuw.
Mededeling overlijden Franz Oppenhoff
Graf en monument
Jos Saive werd op zaterdag 24 maart (de rouwadvertentie zegt zaterdag 25 maart) met militaire eer begraven op het kerkhof van de Sint Martinuskerk in Vijlen. In de weken daarna werd de hoogmis voor de zielerust van Jos Saive meerdere malen opgedragen in de parochiekerk van Vijlen. Verschillende groepen bestelden de hoogmis, zoals de jeugd van Berg en Melleschet, studievrienden, de Luchtbescherming en de “Wachtvrienden”. In het graf zijn later zijn beide ouders bijgezet. Het oorspronkelijke grafmonument is vervangen door een moderne granieten grafsteen. Een klein granieten tekstplaat op het oorspronkelijke hardstenen voetstuk vermeldt zijn naam: ‘J. Saive * 23-4-1924 † 20-3-1945’. De toevallige passant zal niet weten welk verhaal achter dit graf schuil gaat.
Vijlen - Grafmonument voor Jeu Saive.
Saive is als oorlogsslachtoffer erkend door Oorlogsgravenstichting. Zijn grafmonument is onopvallend, maar een monument bij de plek waar hij werd neergeschoten houdt de herinnering aan zijn tragische dood levend, al is het monument niet eenvoudig te bereiken.
Monument in Wolfhaag.Vlakbij grenspaal 4 staat het gedenkteken dat is opgebouwd uit verschillende delen grof grindbeton en andere soorten kunststeen. Aan de bovenzijde is het geheel begroeid met mos. Volgens een kaartje op de achterzijde is het monument al in maart 1945 geplaatst door J. Drooghaag en in 2007 gerestaureerd door J. Vaessen en J. Hons. Tussen twee staanders van grof beton is op een betonnen plaat een helm bevestigd, met daaronder een kruis met crucifix met weer daaronder een granieten plaat met de tekst: ‘Bij het vervullen van zijn plicht voor koningin en vaderland viel hier op 20 maart 1945 / Jeu Saive / 23 april 1924’. De twee staanders worden afgedekt door een betonnen plaat met daarop een opstaand stuk beton waaraan een kruis van kunststof is bevestigd. Voor het monument ligt een klein, door keien afgebakend, vak met struikjes en planten. Het geheel wordt onderhouden door buurtbewoners.
Dit artikel is een bewerkte versie van ‘Monument voor Jeu Saive’, dat eerder verscheen in Kapellen en Kruisen nr. 83 – juni 2019.
Literatuur:
- H.J. Mans en A.P.M. Cammaert, Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 (1994)
- D.C.L. Schoonoord, Het ‘Cirus Kruls’ – Militair Gezag in Nederland 1944-1946 (2011)
Bron:
- Vaalser Weekblad 24 maart 1945 via: Delpher
Internet:
- Aachener Geschiechtsverein: An Aachens Oberbürgermeister Franz Oppenhoff (geraadpleegd 12 juni 2019)
- Verzetsmuseum (geraadpleegd 12 juni 2019)
- Oorlogsgravenstichting (geraadpleegd 12 juni 2019)
