* Groningen 12 februari 1868 - † Voorburg, 31 augustus 1934
"Gisteren viel een opgeschoten jongen, die bezig was, aan den gevel van het hoedenmagazijn van den heer Culp in de Stoeldraaierstraat te werken, naar beneden op straat. Hij werd zwaar gekwetst opgenomen en naar zijn woning gebracht en onder geneeskundige behandeling gesteld".
Zo luidde het bericht in een Groninger krant in juli 1884. Dit ongeval bij het inzetten van een ruit luidde voor de schildersknecht een periode in, die hij zelf kwalificeerde als zijn wedergeboorte. De tijd van zijn lichamelijk herstel benutte hij door heel veel te lezen en na te denken over de sociale vraagstukken van zijn tijd, maar dat niet alleen. Johan Schaper werd een strijdbaar lid van de Groningse afdeling van de Sociaal-Democratische Bond. Een strijdbaarheid, die ook terug te vinden is in zijn journalistiek werk. In 1891 gaf Schaper samen met Tjerk Luitjes in Groningen De Socialist. Geïllustreerd weekblad voor humor en satyre uit. Slechts twaalf nummers verschenen er. Vanaf maart 1893 verscheen De Wachter. Socialistisch Weekblad voor Groningen en Noordelijk Drenthe onder redactie van Schaper. In 1895 ging dit blad op in De Sociaaldemocraat. In 1898 begon Schaper weer met een eigen blad De Strijd, Weekblad voor de arbeiderspartij met de bedoeling zijn standpunten duidelijk te maken aan stad- en streekgenoten. Na fusie met het blad Arm Friesland in april 1900 zou het de naam De Volksstrijd krijgen. Schaper publiceerde ook veel gedichten. Ze verschenen onder de pseudoniemen Arago en Een Arbeider. De gedichten kenmerkten zich niet door een hoog poëtisch gehalte, maar wel wisten ze een gevoelige snaar te raken vanwege het strijdbaar karakter ervan:
Ik houd van strijd, ik vind genot
In worstelen en streven.
'k Verkies een hard, onstuimig lot
Vèr boven rustig leven.
Want bracht de strijd mij dikwijls leed,
Het was toch heerlijk, dat ik streed.
In zijn strijdbaarheid koos hij echter voor de parlementaire weg en brak met de SDB, die onder leiding van Domela Nieuwenhuis, evenals Schaper van Lutherse huize, een antiparlementaire en anarchistische koers ging varen. Met elf medestanders, onder wie Pieter Jelles Troelstra, richtte Johan Hendrik Andries Schaper op 26 augustus 1894 te Zwolle de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij op. Ze zouden al spoedig de twaalf apostelen worden genoemd.
Ontslagen vanwege zijn politieke activiteiten, werd hij na jaren van steeds terugkerende werkloosheid in 1896 reizend agent en propagandist voor de SDAP, een betaalde baan. In 1897 werd hij gekozen tot lid van de gemeenteraad van Groningen. In 1898 volgde ook het lidmaatschap van de Provinciale Staten van Groningen. Vanaf 1899 tot zijn dood in 1934 was Schaper lid van de Tweede Kamer. In die periode was hij tevens van 1919-1931 lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland, lid van de gemeenteraad van Rijswijk van 1919-1924 en lid van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland van 1925-1931.Een nuchter politicus, die wilde binnenhalen wat haalbaar was, wars van revolutionair sentiment, zo zou men Schaper kunnen karakteriseren. Dat zou uiteindelijk ook zijn verhouding met Troelstra bepalen, terwijl juist hij het zou zijn, die in de Kamer de aftocht moest dekken van Troelstra na diens "revolutiepoging" in 1918.
Lezend in de beide delen "Een halve eeuw van strijd. Herinneringen", kan men zich voorstellen, dat Schapers kracht als spreker in en buiten de Kamer moet hebben gelegen in pittige en humoristische anekdotes.
Als de gekozen leden van de beide Kamers ten paleize de eed of de belofte afleggen, schrijft Schaper: ..."Welk een schakeeringen! Hier een ds. Talma, die, met Geldersch accent, de formules uitsprak als een predikant, die in een der meest gewijde momenten een dierbaar woord spreekt. En dan de godsvruchtige generaal, die ditmaal geen lettergreep inslikkend, als een held uit een ridderroman zijn trouw zwoer aan de Grondwet. Dr. Schaepman met vol geluid, dr. Nolens sober en ernstig, Jhr. Roëll met edele distinctie. Zóó moeten onder de Fransche Bourbons in de 18e eeuw de edellieden hun koning hebben trouw gezworen! Mr. Goeman Borgesius scherp en nuchter met zwaar Groningschen tongval; ir. Lely met hooge stem eerbiedig sprekend. Mr. Dr. Schokking in-droevig, meer predikant hier dan staatsman, wat ook vanzelf sprak. Ds. Lieftinck met zwaar geluid en degelijk. Jhr. Lohman eenvoudig en waardig. De socialisten legden de belofte in plaats van de eed af, wat ik van onze dominees altijd onzuiver heb gevonden. Zij gelooven immers aan God en prediken Zijn dienst. Alleen ds. Hugenholtz legde in zijn woorden het kanselaccent. Zoo deed iedereen op zijne wijze, ieder in zijn dialekt en trant."
Blijkbaar vond Schaper, getuige het citaat, dat "onze" dominees niet de belofte, maar de eed zouden moeten afleggen. Men kan Schaper, die zich wel had losgemaakt van zijn vrijzinnig-Lutherse achtergrond, geen atheïst noemen, eerder was hij een agnosticus. Voor hem was wat boven de ervaringswerkelijkheid uitging, is niet te kennen. In zijn autobiografie Een halve eeuw van strijd schrijft hij: "...ondanks dit alles ben ik nooit absoluut losgeworden van het godsgeloof."
Schaper, die na het overlijden in 1928 van zijn echtgenote Alberdina Henriëtte Meyer in 1930 hertrouwde met Sophia Maria Philomena Goethals, overleed op 31 augustus 1934. Het monument op zijn graf op de begraafplaats Esserveld te Groningen, met duidelijke invloeden van de Amsterdamse School, nodigt uit tot overpeinzing. Voor een robuust gemetselde muur heeft de beeldende kunstenaar Willem Johannes Valk de figuur neergezet van een man, die nadenkt over de dingen en in zijn houding kracht en onverzettelijkheid uitstraalt De muur zou kunnen staan voor de sociale omstandigheden van die tijd. Terwijl zeer velen het gevoel hadden met de rug tegen de muur te staan, wist een aantal zich daarvan los te maken. Jan Schaper was er één van. De teksten aan de voet spreken duidelijke taal. Aan de linkerzijde: WAAK VOOR UW KARAKTER. Aan de rechterzijde: VOLG UW OVERTUIGING. Het monument is opgedragen AAN ONZEN PIONIER GEW.FED. GRONINGEN SDAP.
Literatuur
- J.H.A. Schaper: Een halve eeuw van strijd. Herinneringen; (Groningen, 1935)
- Johanna M. Welcker, in Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland (1986)
- A.A. de Jonge, 'Schaper, Johan Hendrik Andries (1868-1934)', in Biografisch Woordenboek van Nederland (Den Haag, 1989)
Internet
