Altijd als ik ergens op bezoek ben, moet ik even een kijkje nemen in het kapelletje of op de begraafplaats. Net als afgelopen zomer. Toen wandelden we langs een oud kerkje met een kerkhof er om heen. De toppen van eeuwenoude grafmonumenten staken boven de kerkhofmuur uit. Op het gietijzeren toegangshek zaten twee doodshoofden met knekels.
Op een of andere manier trekt een begraafplaats me: de rust die er heerst, de tijdloosheid, de graven en de bomen die de sfeer nog eens extra accentueren. Het zijn vooral de oude graven die me het meest aanspreken. Meestal struin ik dan in stilte tussen de rijen door en lees ik namen en jaartallen. Stuk voor stuk wordt je meegenomen in een stukje van iemands leven. Aan de hand van de versieringen en symbolen probeer ik nog net iets meer te weten te komen.
Het funeraire trok me altijd al, maar het is nog meer geworden sinds ik er ook via mijn werk meer mee te maken heb gekregen. Via Stichting Landschapsbeheer Zeeland maakte ik plannetjes voor herstel en het in standhouden van landelijk gelegen historische begraafplaatsen. Het waren vaak prachtige plekken met oude bomen, bloemrijke vegetaties en grafmonumenten vol mossen en korstmossen. Het maakte me nieuwsgierig. Met een groep vrijwilligers werkten we jaren aan een inventarisatie. Richtten we ons in eerste instantie op landschappelijke begraafplaatsen, al snel verschoof de aandacht naar alle begraafplaatsen van uiteenlopende leeftijden in de hele provincie. Het werd me duidelijk dat er een enorme diversiteit is aan begraafplaatsen. Ik kwam veel te weten, maar besefte tegelijkertijd dat ik nog veel meer níet wist. Het intrigeerde me. Een waardevolle begraafplaats werd een soort boek vol verhalen over mensen, gebeurtenissen, tradities en geloof, maar ook over typen beplantingen, mossen en allerlei andere (bijzondere) begraafplaatsbewoners.
Voor mij bestaat er dan ook niet één plek die me het meeste aanspreekt. Wat alle plekken toch wel gemeen hebben is sfeer; de samenhang die er heerst onder de aanwezige oude elementen, zowel stenige als groene. Er lijkt een soort respect te heersen; oude graven worden met rust gelaten en bomen mogen er sterven van ouderdom. Zo’n plek is wel stil, maar niet dood. Dieren en planten vinden er een leefplek, de mens is er slechts te gast. Op veel begraafplaatsen is wel een hoek te vinden met alleen maar oude graven en bomen, maar er zijn er slechts enkele waar de gehele begraafplaats zo compleet is. Veelal worden er de grafmonumenten er niet meer onderhouden en zie je de vergankelijkheid in toenemende mate. De Joodse begraafplaatsen, de oude begraafplaatsen van Vrouwenpolder, Tholen (’t Oudeland), Brijdorpe, Looperskapelle, Sas van Gent, Axel en Hulst zijn voor mij (voorlopig) toch wel de toppers van Zeeland.
Sandra Dobbelaar is projectleider bij Stichting Landschapsbeheer Zeeland.
Foto header: Algemene begraafplaats Goes, foto Lucien Calle.
