Na de chaotische meidagen van 1940 kwam langzaam aan het dagelijkse leven weer op gang. Niet voor iedereen, want er waren veel slachtoffers te betreuren. Ook waren veel Joden, maar ook anderen, ondergedoken uit angst voor de bezetter. De oorlog bleef bovendien als een donkere wolk boven ieders doen en laten hangen. Een van de vele maatregelen die de Duitse bezetter had genomen waren de verduisteringsmaatregelen. De Nederlandse burgers waren hier overigens al wel bekend mee, want al ruim voor de oorlog waren door de Nederlandse regering maatregelen getroffen die het vijandelijke piloten moeilijk moesten maken om zich ’s nachts te oriënteren. Hoewel er soms misschien sprake was van gewenning aan de omstandigheden, had deze specifieke maatregel grote gevolgen voor de veiligheid.
Buurtschap De NesseVanwege de verduisteringsmaatregelingen was er geen of slechts beperkte straatverlichting toegestaan, ook mochten voertuigen alleen verduisteringslichten voeren. Met name op het platteland zorgde dat voor gevaarlijke situaties en ongelukken. Op donderdag 20 november 1941 vond op de dijk langs de Hollandsche IJssel tussen Ouderkerk aan den IJssel en Gouderak een tragisch ongeluk plaats, waarbij maar liefst 15 dodelijke slachtoffers vielen. Geen erkende oorlogsslachtoffers, maar wel degelijk slachtoffers van de omstandigheden.
“Een ernstig ongeluk heeft zich vanochtend even voorbij Capelle aan de IJssel voorgedaan. Een autobus van de dienst van Gebr. Stam te Krimpen aan de IJssel, welke een dienst Krimpen aan de IJssel-Gouda onderhoudt en die te kwart over zeven uit Krimpen vertrok, is even voorbij Capelle aan de IJssel van de dijk gereden en in het water gestort. Van de dertig passagiers zijn vijftien personen – onder wie verscheidene kinderen – verdronken. Onder de slachtoffers bevindt zich de bestuurder van de auto, de heer Cor Stam.”[i]
Uiteindelijk bleken niet alle dertig plekken bezet in de bus en waren er tien overlevenden te tellen.
De busmaatschappij ‘De IJsel’ verzorgde elke ochtend twee ritten op dit traject in de Krimpenerwaard. De eerste voor passagiers en de tweede speciaal voor leerlingen van verschillende scholen. Een tweetal marechaussees zouden met enkele passagiers ook plaatsnemen in de laatste bus.[ii] De eerste bus bereikte zijn bestemming zonder problemen, maar de chauffeur gaf na het tragische ongeluk van de tweede bus aan dat het die ochtend zeer donker was en hij geen hand voor ogen had kunnen zien.[iii] De verongelukte bus bleek niet eens geslipt te hebben, maar was in het buurtschap Nesse in een flauwe bocht van de dijk het tien meter lange talud afgegleden en omgeslagen om vervolgens de rivier in te glijden. Een van de overlevenden, wachtmeester A. den Hollander, verklaarde na afloop dat de chauffeur ter plekke 20 tot 30 kilometer per uur reed. Hij minderde zelfs vaart toen hij de gevaarlijke bocht naderde waar een jaar eerder ook al een groot ongeluk was geweest.[iv] Ter plekke was het water normaal gesproken niet diep, maar door het hoge getij was de bus onmiddellijk vol gelopen met water. Mede dankzij twee van de volwassenen konden enkele kinderen gered worden van de verdrinkingsdood. Voor de anderen kwam de hulp van toegesnelde omwonenden te laat.
Naast de chauffeur kwam een marechaussee, drie volwassen passagiers en tien scholieren om het leven. De dodelijke slachtoffers werden in een nabije, benedendijks gelegen boerderij in de stal gelegd, waarna ze door familieleden met auto’s en een rijwielbrancard naar hun huis werden gebracht.
De doden
Uit Krimpen aan den IJssel:
- Cornelis Hermanus Stam (21 jaar), buschauffeur
- Dorus Stijnen (16 jaar), scholier
- Arie Adrianus Bouman (16 jaar), scholier
- Dirk Visser (30 jaar), marechaussee
Op maandag 24 november werd in Krimpen aan de IJssel als eerste de 14-jarige Dorus Stijnen begraven. Veel vroegere klasgenoten waren aanwezig, evenals zijn leraar en de directeur van de Goudsche Ambachtsschool. Daarna werd Cor Stam, de chauffeur van de fatale busrit, begraven. Zijn vader was de eigenaar van de busmaatschappij en het personeel droeg de kist van Cor naar het graf. De begrafenis werd bijgewoond door veel collega’s en vertegenwoordigende organisaties. Als laatste werd de 16-jarige Arie Bouman begraven. Hij werd door twaalf van zijn klasgenoten van de Rijks H.B.S. in Gouda naar het graf gedragen.[v]
Grafmonument Arie Bouman, Krimpen aan den IJssel
Dirk Visser, de verongelukte marechaussee[vi], woonde weliswaar in Krimpen aan den IJssel waar hij was gedetacheerd, maar werd begraven in Dordrecht waar zijn vader predikant was. Op maandag 24 november werd hij op de Algemene begraafplaats van Dordrecht (tegenwoordig Essenhof) begraven. Hij was de zoon van Dominee H. Visser van de Gereformeerde Kerk in Dordrecht. Honderden leden van de kerk en andere belangstellenden woonden de uitvaart bij. Onder hen een deputatie van het Zwijndrechtse politiekorps waar Dirk Visser zijn opleiding had genoten. Bij het oprijden van de begraafplaats bracht een detachement marechaussees een laatste groet en op de kist was namens het korps een grote krans gelegd.[vii] Onder meer de burgemeester van Krimpen aan de IJssel sprak bij de kist.
Grafmonument Dirk Visser op Essenhof Dordrecht
Uit Ouderkerk aan den IJssel:
- Jan Broekhuijsen (16 jaar), scholier
- Dirkje Burger (14 jaar), scholier
- Marinus Mourik (15 jaar), scholier
- Hendrik Terlouw (15 jaar), scholier
- Willem Johannes Woelderink (16 jaar), scholier
- Jacob Woelderink (14 jaar), scholier
- Hendrik Dirk Woelderink (12 jaar), scholier
- Hendrik Cornelis Dirk de Groot (15 jaar), leerling-monteur
- Gerardus Dekker (50 jaar), veehandelaar
- Teunis Ouwerkerk (39 jaar), caféhouder
- Willem Vermeer (20 jaar), distributie-ambtenaar
In Ouderkerk aan den IJssel werd caféhouder Teunis Ouwerkerk als eerste begraven. Op zijn kist lagen drie bloemstukken. De Goudse dominee Kalf sprak bij de groeve. Daarna werd de 15-jarige Marinus Mourik begraven in het bijzijn van veel schoolgenoten van de Johan Calvijnschool in Gouda. De familie Woelderink had drie jongens verloren. Een dochter had het ongeluk overleefd. Hun vader was dominee, maar was te zeer aangedaan om bij de begrafenis van zijn kinderen te spreken. Honderden woonden de begrafenis bij, waaronder leerlingen van het Goudse gymnasium en de Goudse H.B.S.. De 17-jarige Jacob Woelderink werd door leden van Jongelingsvereniging Thimotheus naar het graf gedragen, zijn 15-jarige broer Hendrik Dirk door leerlingen van het gymnasium en de 13-jarige Willem Johannes door leerlingen van de H.B.S.. Zeven kransen dekten de baren.
Grafmonument kinderen Woelderink, Ouderkerk aan den IJssel
De begrafenissen namen de hele dag in beslag en als zesde werd de 20-jarige Willem Vermeer begraven, hij was distributie-ambtenaar in Haastrecht. Als dragers fungeerden leden van de Gereformeerde Jongeren Vereniging “Eben-Haezer” en van de Christelijke Gemengde Zangvereniging “Oefening en Stichting”. De baar werd gedekt door een krans van de Distributiedienst. Veel van zijn collega’s liepen mee in de rouwstoet. Als laatste werd veehandelaar Gerardus Dekker begraven. Ook hier waren weer vele belangstellenden aanwezig. Honderden stonden boven aan de dijk bij de begraafplaats.
Een dag later werden nog eens vier slachtoffers begraven op de begraafplaats van Ouderkerk aan den IJssel. Ook nu was de belangstelling weer groot. Als eerste werd de 15-jarige Hendrik Cornelis de Groot begraven, daarna de 14-jarige Dirkje Burger en vervolgens Hendrik Terlouw en Jan Broekhuijsen. De baren waren bedekt met bloemen.[viii]
Grafmonument Dirkje Burger, Ouderkerk aan den IJssel
De scholen van de leerlingen hadden hun leerlingen vrijaf gegeven om hen de mogelijkheid te geven de begrafenissen van hun medeleerlingen bij te wonen. De belangstelling was op beide dagen dan ook heel groot.
Herinnering vervaagd
Anno 2023 zijn de meeste graven geruimd. In Ouderkerk aan de IJssel staan de namen van zeven van de slachtoffers vermeld op het monument dat herinnert aan hen die op deze begraafplaat herbegraven zijn in een verzamelgraf. Het graf voor de drie zonen van dominee Woelderink is wel bewaard gebleven. De eenvoudige opstand van kunststeen wordt gesierd door een palmtak en een kruis. Ook het graf van Dirkje Burger is bewaard gebleven, maar het oorspronkelijke grafmonument is vervangen en vermeldt ook de familieleden die hier zijn begraven in het dubbelgraf.
Op Essenhof in Dordrecht is het graf van Dirk Visser bewaard gebleven. Hij ligt begraven naast zijn ouders (Vak I, grafnummer D-010-113). Op de begraafplaats IJsseldijk in Krimpen aan den IJssel is waarschijnlijk alleen het graf van Arie Bouwman bewaard gebleven. Op zijn grafmonument een palmtak met een anker en ketting, als teken van het geloof.
Bijna een jaar na het ongeluk werden maatregelen aangekondigd en hekken geplaats in de bocht om het gevaar enigszins te beteugelen.[ix] Voor de slachtoffers kwam het te laat.
Een tragisch ongeluk in oorlogstijd, als gevolg van de omstandigheden. De namen zijn bijna vergeten, maar zullen in de families herinnerd blijven.
Noten
[i] Leeuwarder Nieuwsblad, 21 november 1941
[ii] De Courant Het Nieuws van den Dag, 21 november 1941
[iii] Het was die nacht nieuwe maan, dus aardedonker.
[iv] Dagblad van het Oosten - Almelo’s dagblad, 21 november 1941
[v] Dordrechtse Courant, 25 november 1941
[vi] De Koninklijke Marechaussee was voor de oorlog onderdeel van het leger. De Duitse bezetter liet de marechaussee opgaan in de politie en verloor het zijn militaire status. De Rijksveldwacht en Gemeenteveldwacht werden opgeheven en ondergebracht bij de Marechaussee. Op 5 juli 1940 verloor de Marechaussee in Nederland dan ook het predikaat ‘Koninklijke’. Buiten Nederland bleef de naam Koninklijke Marechaussee wel bestaan. Na de bevrijding in 1945 kreeg de marechaussee de status weer terug. Net als de status militair politiekorps, met zowel militaire als civiele taken. Bron: https://www.defensie.nl/organisatie/marechaussee/geschiedenis (geraadpleegd 9 juli 2023)
[vii] Dordrechtse Courant, 25 november 1941
[viii] De Noord-Ooster, 27 november 1941
[ix] De Nederlandse Transportcourant, 24 oktober 1942
