Zonder enige twijfel is het vierdelige werk De grafzerken van de Sint-Jan te ’s-Hertogenbosch de meest bijzondere en fraaiste funeraire uitgave van 2010. Circa 1800 pagina’s gevat in vier luxe, gebonden delen in een cassette. Uitgevoerd in duotone en deels in full colour. Om van te watertanden en daarvoor hoef je bij dit monumentale werk echt niet uit Den Bosch te komen.
Begin twintigste eeuw verscheen de laatste grote inventarisatie van de grafzerken in de Bossche kathedraal in boekvorm. Bijna honderd jaar later is, na een voorbereiding van tien jaar, met De grafzerken van de Sint-Jan te ’s-Hertogenbosch de meeste grondige en uitgebreide inventarisatie tot nu toe verschenen. Zo is er bijvoorbeeld meer dan voorheen aandacht voor de vormgeving en kunstzinnige waarde van de zerken.
Het eerste deel van de uitgave bevat vier inleidende essays. Anton Schuttelaars gaat in op de in ’s-Hertogenbosch gebruikelijke rituelen rond dood en begraven en geeft een gedetailleerd beeld van degenen die zich een begraafplaats, dan wel een grafzerk in de Sint-Jan konden veroorloven. Ook bespreekt hij verdwenen zerken en andere gedenktekens die de kerk ooit sierden. Harry Tummers behandelt ondermeer het ontstaan van grafzerken en gaat in op de verschillen en overeenkomsten met grafzerken in andere grote kerken in Nederland en specifiek zoomt hij in op de karakteristieken van de zerken in de Sint-Jan. Jan Melssen bespreekt de overgeleverde handschriften waarin de zerken van de Sint-Jan worden beschreven. Ook besteedt hij aandacht aan het gebruik van wapens en hand- en huismerken. Robert Jan van der Drift bespreekt onder andere het gebruik van leggers voor het administreren van de begravingen en doet verslag van zijn onderzoekingen in het kerkarchief. Ook bespreekt hij de eigendomsrechten van de graven en wat bekend is over het verplaatsen van zerken in de loop van de tijd.
In het inleidend deel wordt ook een vergelijking gemaakt met de inventarisatie van 1912. Daarnaast zijn enkele plattegronden opgenomen, zowel van de huidige situatie als die uit 1821. Het deel besluit met een register op de zerkbeschrijvingen in de delen II, III en IV. Deel II omvat de beschrijvingen van de zerken in het schip, deel III die in het transept en aan het exterieur en deel IV de zerken in het koorgedeelte.
De zerkbeschrijvingen volgen een vast patroon. In de titel is, indien bekend, de persoon vermeld die als eerste op de zerk wordt genoemd, gevolgd door het jaar van overlijden. Daarnaast wordt de exacte locatie aangegeven met daarbij de maten van de zerk en de steensoort. De inscripties op de stenen zijn ook zo natuurlijk mogelijk weergegeven. Waar letters en woorden zijn verdwenen, worden deze in een grijstint weergegeven als zij bekend zijn uit oudere bronnen.
Van steeds twee tegenover elkaar liggende pagina’s ziet men op de linkerpagina doorgaans een fotografische afbeelding van de zerk en op de rechterpagina de exacte inscriptie. Waar nodig is de inscriptie vertaald in modern Nederlands. Daar waar zerken door slijtage volledig onleesbaar zijn geworden, is deels gebruik gemaakt van tekeningen uit 1900 en soms van oudere handschriften. Na de feitelijke gegevens volgen per zerk nog een viertal paragrafen waarin de toestand van de zerk en een beschrijving van de wapens op de zerk worden gegeven. Ook worden genealogische en biografische bijzonderheden aangegeven. In de laatste paragraaf wordt de geschiedenis van de zerk besproken. Niet alleen eigendomsrechten komen daarbij aan de orde, maar ook wordt waar mogelijk de oorspronkelijk locatie van het graf aangegeven.
Wie de indruk heeft gekregen dat De grafzerken van de Sint-Jan te ’s-Hertogenbosch een saai en gortdroog boek is, zal bedrogen uitkomen. Het boek zal niet snel vervelen. De verzorgde vormgeving speelt daarbij zeker een rol.
Een extra bijzonderheid bij dit boek is de bijbehorende website (http://www.grafzerkensintjan.nl/). Hier zijn alle zerkbeschrijvingen terug te vinden en indien nodig zullen in de toekomst de teksten worden aangepast en uitgebreid. Bovendien biedt de website een interactieve plattegrond, waardoor de bezoeker als het ware van graf naar graf kan lopen. Het is daarmee ook een goed alternatief voor het vierdelige boekwerk. De vier essays uit het inleidende deel zijn als PDF te downloaden. Hiermee zijn de onderzoeksresultaten die hebben geleid tot dit prachtige boekwerk voor iedereen vrij beschikbaar. Al moet de lezer dan wel het genot van het bladeren door een monumentaal boekwerk ontberen. (2010)
Titel: Degrafzerken van de Sint-Jan te ’s-Hertogenbosch
Redactie: Jan van Oudheusden en Harry Tummers
Auteurs: Harry Tummers, Jan Melssen, Anton Schuttelaars, Jan van Oudheusden, Robert Jan van der Drift en Martien Veekens.
Aantal pagina's: ca. 1800
Uitgever: Stichting ABC in samenwerking met Adr. Heinen Uitgevers
ISBN: 978-90-86801367
Prijs: € 149,00
