Skip to main content

Utrecht - R.K. begraafplaats St. Barbara


 

Geschiedenis

Rond de eeuwwisseling van de 18de en 19de eeuw kregen de katholieken in Nederland weer de mogelijkheid hun geloof zonder restricties te belijden. Het voorrecht van de protestantse kerk werd in 1796 opgeheven. Hun doden moesten de katholieken tot dan toe noodgedwongen begraven in en om protestantse kerken, zoals de Domkerk, Geertekerk en Nicolaïkerk. Die praktijk hield na 1796 niet onmiddellijk op.

In 1818 nam de pastoor van de latere Biltstraatparochie het initiatief tot het aanleggen van een begraafplaats voor katholieken achter de parochiekerk. De gemeente gaf toestemming en vanaf dat moment kon men de overledenen begraven op het nieuwe kerkhof achter de kerk buiten de Wittenvrouwenpoort. Deze begraafplaats lag destijds nog ruimschoots buiten de bebouwde kom. De begraafplaats werd in later jaren nog enkele malen uitgebreid maar rond de jaren zestig van de 19de eeuw ontstond ruimtegebrek. Ook de omgeving was sterk veranderd door uitbreidingen van de stad. Noodgedwongen ging men dan ook op zoek naar een nieuwe lokatie.

Langs de Biltstraat werd een geschikte lokatie gevonden. Vanaf 1 mei 1875 kon men de doden begraven op deze nieuwe, aan St. Barbara gewijde begraafplaats. De oude begraafplaats werd rond 1900 helemaal geruimd. Op de plek van het kerkhof werden een nieuwe kerk en een scholencomplex gebouwd.

De martelares Barbara is patrones van de huidige begraafplaats. Zij is de beschermheilige van de stervenden en beschermster tegen een onvoorziene dood. Bij de aanleg van de begraafplaats werd de architect Alfred Tepe (1840-1920) betrokken. Hij maakte het ontwerp voor de aanleg van het terrein en een aantal gebouwen, zoals de directeurswoning en een lijken- en baarhuis.

Het terrein is verdeeld door een rechtlijnig padenstelsel, omzoomd door beukenhagen en eiken en beuken. In 1880 kwam ook de centraal gelegen kapel, naar ontwerp van Tepe, gereed.

Neogotische kapelDe éénbeukige neo-gotische rouwkapel heeft een kruisvormige plattegrond met een vijfzijdig gesloten verhoogd koor. Centraal op de kapel is een dakruiter met spits geplaatst. In de kap zijn ook enkele dakkapellen aangebracht. De ruimte onder het verhoogde koor werd bestemd tot grafkelder voor aartsbisschoppen. De kelder heeft een kruisribgewelf met boven en rond de trap een fraaie schildering. Ook aan de zuidkant kwam een kelder, aanvankelijk bedoeld voor overleden priesters, later bestemd voor de Zusters van de Liefde van Tilburg

 

In gebruik

Rond 1950 werd gedacht over het openen van een tweede begraafplaats omdat de beschikbare ruimte te gering werd geacht. Een oplossing werd gevonden in een herindeling van de bestaande ruimte. In 1994 wordt een klein deel van de begraafplaats aangewend om een urnenhof aan te leggen. De vraag daarna blijkt groot en anno 2002 is al een aardig deel van de urnenkelders uitgegeven.

Aan het begin van de jaren zestig blijkt de verwaarlozing van de gebouwen te hebben toegeslagen. Er werd zelf gedacht om de kapel af te breken. Restauratie zou te duur zijn. De kapel was overigens rond de eeuwwisseling voorzien van gebrandschilderde ramen. In 1962 wordt de kapel dan toch gedeeltelijk gerestaureerd. Het schip wordt dan ingericht als ontvangstruimte, terwijl koor en transept als liturgische ruimte beschikbaar blijven. Pas in de jaren negentig volgt een volledige restauratie van de kapel.
Ook andere gebouwen op de begraafplaats worden meegenomen in een omvangrijk vernieuwings- en herstelprogramma. In 1994 is de kapel gereed en zijn de voorzieningen geheel aan de eisen van de tijd aangepast. Een jaar later wordt op de begraafplaats, in het verlengde van de dienstgebouwen wordt vervolgens een geheel nieuwe aula gebouwd die in 1996 gereed is. De ruimten in de aula worden nu onder andere gebruikt voor kleine exposities.

De dienstgebouwen, kapel, de aanleg van de begraafplaats en enkele bijzondere grafmonumenten zijn in 2001 geplaatst op de lijst van rijkswege beschermde monumenten.

 

Grafkelders, grafmonumenten

Onder de kapel liggen twee grafkelders waarvan in één een aantal aartsbisschoppen bijgezet zijn. Ook rondom de kapel liggen nog eens drie aartsbisschoppen begraven, evenals meer dan veertig pastoors uit Utrecht en omgeving en enige tientallen leken die in het bisdom of landelijk een rol hebben gespeeld. Een opvallend graf kreeg de aartsbisschop Henricus van de Wetering. Hij is ten voeten uit afgebeeld op een mozaïek dat Charles Eyck maakte als grafmonument.

Naast genoemde graven voor gewijden kent de begraafplaats ook een grote verscheidenheid aan graven voor andere gelovigen. Ondanks hun geloof hebben ze toch verschillende achtergronden. Die zijn het meest te herkennen in de verschillende afdelingen die de begraafplaats kent. Zo vinden we hier een erehof voor gevallen Nederlandse militairen. Deze hof werd ingericht in 1964. Alle graven hier vallen onder de Oorlogsgravenstichting. Ook elders op de begraafplaats liggen oorlogsslachtoffers.

Achter de kapel liggen ook een behoorlijk aantal Poolse mannen. Zij hebben in de Tweede Wereldoorlog overal in Europa gevochten tegen de Duitsers. Na hun overlijden werden zij hier bijgezet. In 1994 waren alle graven bezet en sindsdien is men overgegaan tot dubbel begraven.

In een grafkelder onder de kapel liggen de Zuster van Liefde van Tilburg, maar ook elders op de begraafplaats liggen zustergraven. Het zijn er in totaal 56, die allemaal in Utrecht gewerkt hebben.

Een opvallend gedeelte van de begraafplaats vinden we aan de westzijde, niet ver van de kapel. Grote, opvallende grafmonumenten op graven voor zigeuners. Uitgebreid, kleurrijk en met respect worden de doden herdacht. De begraafplaats heeft ook een aparte kinderhof voor kinderen niet ouder dan twaalf jaar. De graftekens zijn klein maar de graftekens en de vele herinneringen aan de kinderen vallen hier op.

Op St. Barbara liggen tal van graven van bekende Nederlanders maar ook graven van minder bekenden met een niet minder fraaie vormgeving. Tussen de bekende Nederlanders vinden we onder andere het graf van de familie Dreesmann, evenals het graf van beeldhouwer Pieter d'Hont, cinefiel Huub Bals en de t.v. presentator Herman Wigbold.

Wie de begraafplaats wil bezoeken, vindt in het boekje "Gewijde Aarde", dat te koop is op de begraafplaats, een goede gids.

 

Literatuur

  • Gewijde aarde, De R.K. begraafplaats St. Barbara aan de Prinsesselaan in Utrecht; Schaik, Ton H.M. van; 2000
  • Stichtse Monumenten Reeks: Begraafplaatsen; Maes, Edwin; 1996; blz. 54-55

 

Bron

  • Redengevende omschrijvingen van het van rijkswege beschermde monument

 

Internet

 

 

Aangepast: 25 december 2020

Nieuw op de website


Kollum – Protestants kerkhof

16 maart 2024
~Fryslân

Jacobs, Aletta

07 maart 2024
~Maatschappij

Als bloemen bij het graf - Rolde

07 maart 2024
~Als bloemen bij het graf

Lobith - Katholieke kerkhof

12 februari 2024
~Gelderland