‘De berg’ vervult een belangrijke plaats in mijn leven. Ik kom er al van jongs af aan. En ik wil er ook naar terug, als het zover is. Vier generaties Heemels gingen mij voor. Voor iemand die wel iets heeft met tradities is begraven worden op ‘de berg’ geen willekeurige keuze. Het is een kwestie van gevoel.
Het is best een lastige vraag: “wat is jouw funeraire plek?”. Dan gaan de raderen draaien bij wijze van spreken. Overal waar ik kom, ook met vakanties, bezoeken we kerkhoven en begraafplaatsen, omdat ze steeds zo verschillend en fascinerend zijn. Maar de afgelopen jaren heb ik beroepsmatig veel begraafplaatsen bezocht.
In 1995 werd ik op verzoek van Leon Bok bestuurslid van de Stichting Oude begraafplaats Leeuwarden. Die stichting had als doel steun te verlenen bij de instandhouding van de oude gemeentelijke Stadsbegraafplaats aan de Spanjaardslaan. In de jaren die volgden hebben we met het bestuur en veel vrijwilligers de begraafplaats grotendeels vrij van onkruid en opschot gemaakt en zelfs enkele onder de oppervlakte verdwenen grafstenen weer tevoorschijn gehaald.
Altijd als ik ergens op bezoek ben, moet ik even een kijkje nemen in het kapelletje of op de begraafplaats. Net als afgelopen zomer. Toen wandelden we langs een oud kerkje met een kerkhof er om heen. De toppen van eeuwenoude grafmonumenten staken boven de kerkhofmuur uit. Op het gietijzeren toegangshek zaten twee doodshoofden met knekels.
Veel schrijvers en dichters hebben sinds de negentiende eeuw in Zeist - het deftige dorp, een naam trouwens door schrijver Johan de Meester (1860-1931) gegeven - gewoond. Een aantal is er overleden en ligt er begraven. Het merendeel van hen is in vergetelheid geraakt. Al staat hun naam nog leesbaar op de grafsteen, de bezoekers van de begraafplaats Zeister Bosrust aan de Woudenbergseweg zegt hun naam meestal niets. Een van deze vergetenen is mr. Cornelis Petrus van Rossem. Hij was een veelzijdig man: jurist, letterkundige, toneelschrijver, journalist en occultist.
Elf jaar lang mocht ik voor De Begraafplaats, het ledenblad van de LOB, ‘’bekende en minder bekende Nederlanders’’ interviewen over hun begraafplaatsgevoel. De interviews maken duidelijk op hoeveel verschillende manieren begraafplaatsen een bijzondere plek in het leven van mensen innemen. Niet in de laatste plaats als plek van liefde. Dit was het laatste jaar en deze maand verschijnt een bundeling met een keuze uit die interviews. Het blad verschijnt zes keer per jaar. Elf keer zes is zesenzestig. Zesenzestig gesprekken die ik bij voorkeur hield op de meest aangewezen plek: een begraafplaats. Hier komt, zo ervaarde ik, een gesprek al snel tot de kern. De geïnterviewden kozen ‘’hun’’ begraafplaats en zo leerde ik tot mijn grote plezier veel Nederlandse begraafplaatsen kennen.
De vraag wat voor mij de meest bijzondere funeraire plek is, vind ik lastig te beantwoorden. Er zijn zo veel dodenakkers die het bezoeken meer dan waard zijn. Voor mij begon de interesse in begraafplaatsen toen ik startte met een andere hobby, namelijk genealogisch onderzoek naar mijn familie. Voor genealogen of stamboomonderzoekers zijn grafstenen een belangrijke bron van informatie. Dat oude begraafplaatsen en kerkhoven het stenen archief van de samenleving in een dorp of stad vormen, is voor mij van jongs af aan een feit geweest.
Je zou denken dat, op een werkplek als die van mij, in de loop der jaren de persoonlijke voorkeur voor een favoriete boom of monument wel eens wisselt. Op de 33 hectare die de Amsterdamse begraafplaats De Nieuwe Ooster groot is heb ik immers keuze genoeg in verscheidenheid aan moois. Het gehele gedenkpark heeft een rijksmonumentale status, inclusief de 125 jaar oude gebouwen bij de hoofdingang. De enorme diversiteit aan bomen en struiken op onze begraafplaats, dat als Arboretum nationale bekendheid heeft, maakt dat een wandeling tijdens de lunchpauze het gevoel geeft dat je op excursie bent. Al wandelend kan je ook nog eens genieten van meer dan 500 sfeermonumenten en 17 van rijkswege beschermde grafmonumenten.
Een drama in drie bedrijven
Toen ik, na het overlijden van mijn moeder, een aantal persoonlijke documenten van mijn beide ouders doornam, bekeek ik ook het lagere school rapport van mijn vader. Bij één van de rapportmomenten was in de kolom waar cijfers hoorden te staan geschreven “Niet vast te stellen wegens schoolverzuim”. Vooral in het voorjaar en begin van de zomer moest mijn vader als boerenzoon thuis bijspringen en ging daarom vaak niet naar school. De herinnering aan dat schoolrapport komt telkens weer bij me naar boven als ik in Oosterwolde achter de Dorpskerk het prachtige pilaartje zie staan dat het graf van ‘meester’ Noordhof markeert.
In 2008 startte ik bij Landschapsbeheer Nederland met een inventarisatie van groene kerkterreinen en historische begraafplaatsen. Ik was altijd al gefascineerd door oude gedenkplekken in het landschap, zoals de hunebedden en grafheuvels. Maar tijdens dit onderzoek kwam ik er achter dat Nederland rijk is aan een breed scala aan bijzondere (historische) begraafplaatsen.